Henriette van Praag Hollanda’da çok hareketli bir çocukluk geçirmişti. Birçok spor yapıyor, okula her gün bisikletle gidip geliyordu. 1990’ların sonunda ABD’ye gelip San Diego’daki Salk Biyolojik çalışmalar Enstitüsü’nde bilim insanı olarak çalışmaya başladığında egzersizin yetişkin farelerde yeni beyin hücrelerinin büyümesini tetikleyebildiğini keşfetti. Bunun üzerine egzersize bakışı değişti. Şimdilerde Florida Atlantic Üniversitesi’nde biyotıp alanında çalışan Doç. Dr. Van Praag, “Egzersizi daha ciddiye almaya başladım” diyor. Artık kendisi de CrossFit yapıyor ve haftada birkaç gün on kilometre kadar koşuyor. Egzersizin yetişkin insanlarda yeni nöron oluşumu sağlayıp sağlamadığı hala kesin değil. 8zun zamandır imkansız olduğu düşünülen bu etki nörodejeneratif hastalıkların tedavisinde çığır açabilir. Ama yeni hücre oluşumu sağlamasa bile Van Praag fiziksel aktivitelerin çok sayıda hücresel değişimi tetikleyerek duygudurumunu ve bilişsel becerileri iyileştirme konusunda beyne ciddi yararlar getirdiğini söylüyor.
Ne İşimize Yarıyor ?
Egzersiz kısa vadede bilişsel beceriyi kuvvetlendiriyor. Çalışmalara göre fiziksel aktivitenin hemen ardından insanlar kısa süreli hafıza ve diğer uygulama işlevlerine yönelik testlerde daha iyi performans gösteriyor. Bunun bir sebebi de epinefrin ve norepinefrin başta olmak üzere beyindeki bazı sinir iletici hormonların salgılanmasını artırması olabilir.McGill Üniversitesi’nden Doç. Dr. Marc Roig, “Yeni bilgilere odaklanmak için bu tür moleküllere ihtiyaç var” diyor. Kısa süreli bellek ve uygulama işlevleri için dikkatin olmazsa olmaz nitelik taşıdığını söylüyor. Egzersiz ayrıca dopamin ve serotonin gibi sinir ileticilerin salgılanmasını sağlıyor. Koşu veya bisiklet sonrası insanların kendini çok iyi hissetmesimuhtemelen bu yüzden. Ancak egzersizin beyne yararları daha ziyade zaman içinde düzenli yapıldığında ortaya çıkıyor. Çalışmalara göre haftada birkaç kez spor yapan kişilerin bilişsel test puanları hareketsiz olanlara kıyasla daha yüksek. Bir başka araştırma ise aylar süren bir aerobik egzersiz programına katılan bir kişinin bilişsel becerisinin gelişim göstermeye yatkın olduğunu ortaya koyuyor. Öte yandan Roig bilişsel etkilerin çok büyük olmadığını ve ilerlemenin kişiye göre değiştiğini ifade ediyor. “Sırf spor yaptınız diye hafızanız süper oluvermiyor” diyor. Fiziksel aktivite duygu durumuna da fayda sağlıyor. Düzenli spor yapanların ruh sağlığı hareketsiz yaşam sürenlerden dahaiyi. Egzersiz programları depresyon tedavisinde de etkili olabildiği için bazı psikiyatrist ve terapistler tarafındanfiziksel aktivite öneriliyor. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’nin haftada 150 dakika orta seviye veya75 dakika yoğun aerobik etkinlik önerisi iyi bir ölçüt olabilir. Egzersizin muhtemelen en önemli özelliği ise nörodejeneratif, yani nöron fonksiyonlarında kayıp ve yapısal bozulmaya yol açan hastalıklara karşı sağladığı koruma. Iowa Üniversitesi psikoloji ve beyin bilimleri uzmanı Doç. Dr. Michelle Voss, “Fiziksel aktivitenin bilişsel işlevi iyileştirmenin yanı sıra Alzheimer ve demans riskini düşürmede en yararlı uygulamalardan olduğu tespit edildi” diyor.
Beyin İçin En İyisi Hangisi ?
Uzmanlar her tür egzersizin önemli olduğunu ve türe takılmamak gerektiğini söylese de çoğu araştırma aerobik egzersizi öne çıkarıyor. Ayrıca daha yoğun egzersizlerin beyin için daha yararlı olduğu söyleniyor. Genel kalp-damar kondisyonunuzu iyileştirmek de kilit önem taşıyor. Massachusetts ve Harvard’da görev yapan Wrann’e göre “Doza bağlı. Kalp ve ciğer kondisyonunuzu ne kadar iyileştirirseniz o kadar çok fayda görüyorsunuz.” Hollandalı Van Praag gibi Iowa’dan Voss da araştırmalarını kendi yaşamının parçası haline getirmiş ve yüksek yoğunluklu egzersizlerini aksatmamaya çalışıyor. Örneğin istediği kadar spor yapamayacağını bildiği yoğun günlerde işe bisikletle gidip geliyormuş. “Hiç yoktan iyidir” diyor.
Kaynak : Oksijen Gazetesi 5 Nisan 2024
Dana G. Smith THE NEW YORK TIMES
Comments